له درێژه‌ی زنجیره وبیناره‌کانی توێژینگه‌ی کوردستان‌ناسیدا(opera minora)، حه‌ڵقه‌ی حه‌وته‌می ئه‌م ویبینارانه به به‌شداری دوکتۆر هاشم ئه‌حمه‌دزاده له ستۆکهۆڵمه‌وه بۆ پێشکه‌شکردنی باسێک له‌سه‌ر "ئه‌ویدییه‌کان له ڕۆمانی کوردیدا" به‌ڕێوه‌چوو. دوکتۆر مه‌سعوود بینه‌نده وه‌کوو به‌رپرس و میوانداری ئه‌م پانێله مه‌جازییه، وێڕای به‌خێرهاتنی هه‌موو به‌شداربوان و هه‌روه‌ها وتاربێژی به‌ڕێز، کورته‌یه‌ک له ژیان و چالاکییه زانستی و توێژینه‌وه‌ییه‌کانی مامۆستا ئه‌حمه‌دزاده‌ی ئاڕاسته‌ی به‌رده‌نگه‌کان کرد و دواتر به بانگهێشتی وتاربێژ باسه‌که ده‌ستی پێکرد.
دوکتۆر ئه‌حمه‌دزاده سه‌ره‌تا پێشه‌کییه‌کی له‌مه‌ڕ ڕۆمان و پێوه‌ندی خۆی به ڕۆمانه‌وه به‌م شێوه‌یه ئاراسته کرد؛ من پێشتر وه‌کوو نه‌ریتخوازێ بیرم له سه‌ر ئه‌ده‌بیات و ڕه‌خنه‌ی ئه‌ده‌بی ده‌کرده‌وه، به‌ڵام دواتر که خوێندنه‌وه‌کانم له‌م به‌ستێنه‌دا په‌ره‌ی ئه‌ستاند، دیتم که به گشتی ئه‌ده‌بیات و به تایبه‌ت ڕۆمان بوارێکی به‌ربڵاوه و کاریگه‌ری له سه‌ر زۆربه‌ی لایه‌نه‌کانی ژیان له ئاستی گێڕانه‌وه‌ییدا هه‌یه و پێوه‌ندی هه‌یه به ناسنامه‌ی تاک و هه‌روه‌ها شوناسی کۆ و گشتی مرۆڤه‌کان. له سه‌ره‌تاوه زۆرتر وه‌کوو جوانناسی و چێژ باسی ڕۆمان کراوه به‌ڵام دواتر خوێندنه‌وه‌ی ڕۆمان له‌م ئاسته تێپه‌ڕیوه و زۆر مژاری نوێ هاتۆته ئاراوه وه‌کوو سازدانی که‌سایه‌تییه‌کان و بیچم‌گرتن و گێرانه‌وه‌ی که‌سایه‌تی و ناسنامه‌کان. به گشتی زۆرێ له فه‌یله‌سووفه‌کان باسی ڕۆمانیان کردوه و ڕای خۆیان له‌سه‌ر ڕۆماننووسان ده‌ربڕیوه. یه‌ک له‌و فیلسووفانه که من بۆ خۆم زۆرم حه‌ز لێیه ژاک دریدایه که له په‌سنی ڕۆماندا ده‌ڵێت من پێشتر حه‌زم له‌وه بوو ببم به ڕۆمان‌نووس به‌ڵام که نه‌متوانی، ڕووم له فه‌لسه‌فه کرد.
مامۆستا ئه‌حمه‌دزاده دواتر له‌سه‌ر چۆنیه‌تی سه‌رهه‌ڵدانی ڕۆمان له وڵاتانی تر دوان و وتیان؛ دواتر هه‌م له ئێستادا و هه‌م له سه‌ده‌ی هه‌ژده و نۆزده‌دا زۆر وڵات به ڕۆمان‌نووسه گه‌وره‌کانیان ده‌ناسرێن. بۆ نموونه سه‌ده‌ی نۆزده‌ی ڕووسیا به تۆڵستۆی و داستایۆفسکی ده‌ناسرێته‌وه. هه‌روه‌ها بریتای سه‌ده‌ی نۆزده به چارلزدیکنز و ئه‌و که‌سایه‌تیانه‌ی له ڕۆمانه‌کانیدا خولقاندوویه‌تی وه‌کوو ئۆلیڤێر تویست و ده‌یڤید کاپێرفیڵد. له سه‌ده‌ی نۆزده‌دا هه‌ر ڕۆمانێک که له بریتانیا ده‌نووسرا پاش ماوه‌یه‌کی کورت وه‌رده‌گێڕدرایه‌وه سه‌ر زمانی ڕووسی و خوێنه‌ری ڕووس ده‌یتوانی که‌لکی لێ وه‌ربگرێت. من به‌راوردی ده‌که‌م له‌گه‌ڵ سه‌ده‌ی نۆزده‌ی کوردستان که ئه‌و ده‌رفه‌ته بۆ کورد نه‌بوو که بۆ نموونه له زمانه‌کانی تورکی و عه‌ره‌بی بابه‌تی ڕۆمان وه‌ربگێڕدرێته‌وه سه‌ر کوردی و بخوێنرێته‌وه. ئه‌مه له سه‌ده‌ی بیسته‌مدا و پاش داهاتنی ڕه‌وتی مۆدێڕنیته و سه‌رهه‌ڵدانی مودێڕنیزم بوو که کۆمه‌ڵگای کوردی ڕۆمان وه‌کوو ژانرێک له به‌ستێنی به‌رینی ڕۆژهه‌ڵاتدا وه‌رده‌گرێ و ده‌یقۆزێته‌وه. واته پاش گۆڕانکارییه فه‌رهه‌نگی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی دوو ئیمپراتووریای عوسمانی و قاجاری، ناردنی خوێندکار بۆ ده‌ره‌وه و وه‌گه‌ڕکه‌وتنی ڕه‌وتی چاپ و وه‌رگێڕان، کۆمه‌ڵگای کوردی له‌و گۆڕانکارییانه کاریگه‌ری وه‌رده‌گرێ و له‌گه‌ڵ ڕۆمان وه‌کوو دیارده‌یه‌کی نوێ و هاورده ئاشنا ده‌بێ.
دوکتۆر ئه‌حمه‌دزاده به دیاریکردنی کرۆکی باسه‌که‌یان، به‌م چه‌شنه ئاماژه‌ێان دایه به‌ستێنه‌کانی توێژینه‌وه له‌سه‌ر ئه‌ویدی و وتیان؛ چۆنیه‌تیمن باسی ئه‌وی دیکه له دوو بواری فه‌لسه‌فه و ده‌رووناسی ده‌که‌م و هه‌ندێکیش ئاوڕ له بواری سیاسی ده‌ده‌مه‌وه چون باسی ناسنامه پێوه‌ندییه‌کی ئه‌وتۆی له‌گه‌ڵ باسی ئه‌ویدی هه‌یه. ده‌یڤید هیوم فه‌یله‌سووفی سکاتله‌ندی له سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی هه‌ژده پێی وایه به‌بێ ده‌رک و فامست و هه‌ڵنجانێک خۆ(self)یه‌کی عه‌ینی و به‌رهه‌ست بوونی نییه. هێگێل ڕه‌نگه یه‌که‌م که‌س بێت که ڕۆڵی ئه‌ویدیکه(other) به شێوه‌یه‌کی دیالێکتیکی له ناساندن و هه‌بوونایه‌تی به‌خشین به خۆ و خودئاگایی ئاماژه پێ ده‌دات. که‌سانێک وه‌کوو هانا ئارێنت، ئایزایا بێرلین و ئێمانۆێل لویناس که خۆیان به‌ڕه‌گه‌ز جوون و ئه‌زموونی هۆلۆکاست و کۆمه‌ڵکوزییان تێپه‌ڕاندوه به جوانی باسی ئه‌ویدی و مافی ئه‌ویدی ده‌که‌ن و پێیان وایه ده‌بێ مافی ئه‌وی دی له‌سه‌رووی هه‌موو مافه‌کانه‌وه بپارێزرێ تاکوو چیتر کاره‌سات ڕوو نه‌داته‌وه. هه‌روه‌ها له بواری ده‌روونشیکاریدا فرۆید باسی ئید و ئیگۆ و سووپێرئیگۆ ده‌کات و پێی وایه ئه‌گه‌ر باڵانس و هاوسه‌نگییه‌ک له نێوان ئید و سوپێرئیگۆ هه‌بێت چه‌شنێک هارمۆنی و هاوده‌نگی له خود و که‌سایه‌تی مرۆڤدا درووست ده‌بێت. بنێدیکت ئه‌ندرسن نه‌ته‌وه وه‌کوو کامیۆنیتییه‌کی خه‌یاڵکرد پێناسه ده‌کات و پێی وایه که ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگه له قه‌واره‌یه‌کی خه‌یاڵیدا و به‌پێی ڕۆژنامه و نه‌خشه و پێناسه‌ی نه‌ته‌وه یه‌کده‌گرنه‌وه له‌حاڵێکدا له ئاستی واقیعدا یه‌کتر ناناسن و پێوه‌ندی ڕاسته‌وخۆیان نییه. ئه‌م شێوازه له ڕۆمان وه‌رگیراوه کاتێک که‌سایه‌تییه‌کان واقیعی نین به‌ڵام له بازنه‌ی گێڕانه‌وه و پێوه‌ندییه‌کی خه‌یاڵیدا کۆ ده‌کرێنه‌وه و جیهانێکی ڕۆمانییان ساز کردوه. که‌وایه چ له به‌ستێنی سیاسی و چ له به‌ستێنی ڕۆماندا سێلف و ئه‌ویدی بوونی هه‌یه و هه‌بوونایه‌تی سێلف به‌پێی ئه‌وی دیکه پێک ده‌هێنرێت.
له کۆتایی باسه‌که‌یاندا مامۆستا ئه‌حمه‌دزاده له مه‌ڕ سه‌رهه‌ڵدانی ڕۆمانی کوردی کۆڵینه‌وه و شه‌ش کۆده‌قی کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگییان وه‌کوو به‌ستێنی سه‌رهه‌ڵدانی ڕۆمانی کوردی خسته‌به‌رباس و دواتر ئه‌ویدییه‌کانیان له‌و ڕۆمانانه‌دا ئاماژه پێدا. سه‌رتاپای ڕۆمانی کوردی وه‌کوو پێکهاته، ده‌سکه‌وت و خزمه‌ت و کارتێکه‌ریی ئه‌ویدیکه‌یه؛ ئه‌ویدیکه‌یه‌کی میهره‌بان. یه‌که‌مین رۆمانی کوردی به‌رهه‌می کوردێکی ئێزه‌دییه که له به‌ر زوڵم و زۆری عوسمانی ئاواره‌ی ڕووسیا ده‌بێ. کوردی ئێزدی هه‌م لای خۆمان وه‌کوو کوردی موسڵمان و هه‌م لای تورکانی عوسمانی و هه‌م دواتر لای ڕووسه‌کان وه‌کوو ئه‌ویدیکه چاویان لێ ده‌کرێ. عه‌ره‌ب شه‌مۆ وه‌کوو ئه‌ویدییه‌کی ناوخۆی کورد یه‌که‌م ڕۆمان به نێوی شڤانا کورمانجا به زمانی ڕووسی ده‌نووسێت و دوایی هه‌ر خۆی به زاری کوردی کورمانجی وه‌ری ده‌گێڕێته‌وه. که‌وایه ڕۆمان لای کورد به پێچه‌وانه‌ی فارس و تورک و عاره‌ب که له ئه‌زموونی مۆدێڕنیته ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ که‌ڵک ده‌گرن، له لایه‌ن ئه‌ویدییه‌کی ناوخۆیی که له‌ژێر کاریگه‌ریی ئه‌ویدیکه‌یه‌کی ده‌ره‌وه‌ییدایه بۆ یه‌که‌م جار به‌رهه‌م دێت. لێره‌دا ئاماژه به چه‌ند کۆده‌ق(context) ده‌که‌م که وه‌کوو به‌ستێنێک بۆ سه‌رهه‌ڵدانی ڕۆمانی کوردی ده‌وریان گێڕاوه. کۆده‌قی یه‌که‌ممان باس کرد که ڕۆمانی عه‌ره‌ب شه‌مۆی تێدا به‌رهه‌م هات. کۆده‌قی دووهه‌م له کوردیی ناوه‌ڕاستدا دۆخی باشوور له سه‌ره‌تاکانی سه‌ده‌ی بیسته‌م و هه‌بوونی ده‌سه‌ڵاتی بریتانی و ده‌وری ئه‌وان له بڵاوکردنه‌وهه‌ی ڕۆژنامه و گۆڤار بوو که دواتر چیرۆکی تێدا نووسرا و بڵاوکرایه‌وه. ده‌وری میجه‌رسۆن و ڕۆژنامه‌کانی تێگه‌یشتنی ڕاستی و پێشکه‌وتن که نووسینی کوردی ناوه‌ڕاست واته سۆرانی په‌ره پێدا و نووسینی ڕۆمان به‌و زاراوه‌یه هاته ئاراوه نموونه‌ی مه‌سه‌له‌ی ویژدانی ئه‌حمه‌د موختار جاف و له خه‌ومای جه‌میل سائیب. کۆنتێکستی سێهه‌م بۆ کوردی ڕۆژهه‌ڵات له تاراوگه ڕوو ده‌دات، له شه‌سته‌کانی زایینی ڕه‌حیمی قازی له تاراوگه ڕۆمانی پێشمه‌رگه ده‌نووسێت. له باکوور ئه‌و کۆده‌قه زۆر ئاڵۆزتره له‌به‌ر ئه‌وه‌ی کۆده‌قی بیسته‌کانی زایینی که ده‌رفه‌تی دامه‌زراوه و ڕۆژنامه‌ی کوردی له ئه‌سته‌مۆڵ دێته ئاراوه پاش ماوه‌یه‌کی کوردی هه‌مووی ڕاده‌وه‌ستێ و تا نه‌وه‌ده‌کانی زایینی هیچ کرانه‌وه‌یه‌ک بۆ نووسین و بڵاوکردنه‌وه‌ی کوردی نایه‌ته ئاراوه. هه‌روه‌ها ده‌کرێ ئاماژه به ڕۆماننووسانێ وه‌کوو شێرزاد حه‌سه‌ن، جه‌بار جه‌ماڵ غه‌ریب، عه‌تا نه‌هایی، سه‌ید قادر هیدایه‌تی، جان دۆست، ئه‌حمه‌د ئۆزۆن و حه‌سه‌نی مه‌تێ و حه‌لیم یۆسف، ڕیواس، به‌یان سه‌لمان و نه‌سرین جه‌عفه‌ری بکه‌ین که پرسی ئه‌ویدی له به‌رهه‌مه‌کانیاندا به باشی هاتۆته ئاراوه و ڕه‌وتی گێڕانه‌وه‌ی ڕۆمانه‌کانی پێکهێناوه. له کۆتاییدا چه‌ن پرسیارێک له لایه‌ن به‌شداربوانی وێبیناره‌که‌وه هاته ئاراوه که له لایه‌ن وتاربێژه‌وه وه‌ڵام درایه‌وه.